Prowadzące: prof. Barbara Fatyga, dr Bogna Kietlińska
Pierwsza część kursu obejmuje przegląd najważniejszych autorów i kierunków myśli antropologicznej drugiej połowy XX wieku, od strukturalizmu do semiotycznych teorii kultury. (Omawiamy szczegółowo źródła, inspiracje i dorobek teoretyczny Claude’a Lévy-Straussa i innych strukturalistów francuskich, Edmunda Leacha, Semiotyków Tartuskich i Umberto Eco). Wykład jest bogato ilustrowany przykładami możliwości wykorzystywania teorii w badaniach kultury.
Pełny opis przedmiotu:
Wykład z elementami konwersatorium adresowany do Studentów specjalizacji oraz do Studentów zainteresowanych problematyką kultury i systemów pojęciowych, przy pomocy których się ją współcześnie ujmuje. Mile widziane: wcześniejsze zaznajomienie się z wprowadzeniem do klasycznych teorii antropologicznych (ewolucjonizmu, dyfuzjonizmu, funkcjonalizmu).
W drugiej połowie XX wieku antropologia przekształciła się w rozbudowane i zróżnicowane pole badawcze. Antropologowie nie tylko rozwijali kierunki myślenia zaproponowane przez klasyków dyscypliny, ale też proponowali nowe ujęcia zjawisk kulturowych, inspirowane osiągnięciami innych nauk o człowieku – językoznawstwa, literaturoznawstwa, biologii, teorii systemów, semiotyki, psychologii, socjologii czy ekonomii. Bez zmian pozostały natomiast podstawowe pytania – np. o sposób definiowania kultury, o relacje między kulturą a językiem, psychiką jednostek, strukturą społeczną, ekonomią i historią.
Forma dydaktyczna zajęć:
Przedmiot realizowany jest w formie wykładu.
Sposób zaliczenia:
Egzamin ustny na podstawie materiału wykładowego i lektur obowiązkowych.
Zakres tematów:
Oznaczenia literatury:
(O) lektury obowiązujące do egzaminu; (U) lektury uzupełniające
Można korzystać z innych wydań niż podane (dlatego dodałyśmy tytuły rozdziałów)
1. Wprowadzenie: różne sensy pojęcia teoria
(O) Barbara Fatyga (red.), Wieloźródłowy Słownik Kultury, (hasła: definicja, pojęcie, termin, definicja kultury, teoria, twierdzenie, system) http://ozkultura.pl/wszystkie-hasla
2. Stary i nowy strukturalizm w XX-wiecznej nauce; źródła i inspiracje strukturalizmu Claude’a Lévi-Straussa; inni przedstawiciele strukturalizmu
(O) E. Leach, Lévi-Strauss, Warszawa 1998 (całość).
(U) Roland Barthes, System mody, Kraków: Wyd. UJ, 2005, Wprowadzenie: Metoda, ss. 20-32.
3. Podstawowe pojęcia językoznawcze i semiotyczne wykorzystywane w antropologii współczesnej
(O) Barbara Fatyga (red.), Wieloźródłowy Słownik Kultury, (hasła: język, kod, fonem, morfem, mowa, oznaka, pragmatyka, semantyka, syntaktyka, symbol, znak, znaczenie, funkcje znaków, metafora i metonimia) http://ozkultura.pl/wszystkie-hasla
(U) Ferdynand de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego, (fragment)
http://www.is.uw.edu.pl/studenci/pliki/spolecznekonteksty1sem/pdf/saussure.pdf
(U) Roman Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka, t.1, Warszawa 1989, ss. 51-74.
(U) Ewa Filipiak, Funkcje języka, (w:) Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Pedagogiczne, 1994, Z. 27 (10), ss. 35-47,
https://repozytorium.ukw.edu.pl/handle/item/2141?show=full
4. Podstawowe pojęcia strukturalizmu Lévi-Straussa: opozycje binarne, struktura i jej prawa, analiza strukturalna, struktury powierzchniowe i głębokie, umysł ludzki, kultura.
(O) Claude Lévi-Strauss, Antropologia strukturalna, Warszawa 1970, rozdz. II: „Analiza strukturalna w językoznawstwie i w antropologii”, ss. 89-116.
(O) Claude Lévi-Strauss, Trójkąt kulinarny, (w:) „Twórczość”, nr 2/1972, ss. 71-80.
5. Lévi-Strauss: pokrewieństwo, rodzina i struktura społeczna.
(O) Claude Lévi-Strauss, Antropologia strukturalna, Warszawa 1970, rozdz. VIII: „Czy istnieją organizacje dualistyczne?”, ss. 201-35.
(U) Claude Lévi-Strauss, Spojrzenie z oddali, Warszawa 1993, rozdz. III: „Rodzina”, ss. 75-111.
6. Lévi-Strauss: myśl nieoswojona i bricolage
(O) Claude Lévi-Strauss, Myśl nieoswojona, Warszawa: PWN, 1969, roz. „Wiedza konkretu”, ss.5-55.
(U) Claude Lévi-Strauss, Totemizm dzisiaj, Warszawa 1998, rozdz. 1: „Złuda totemizmu”, ss. 23-43, rozdz. 4: „W stronę intelektu”, ss. 97-120.
(U) C. Lévi-Strauss, Antropologia strukturalna, Warszawa 1970/2008, rozdz. XI: „Struktura mitów”, ss. 285-315.
(U) Robin Horton, Tradycyjna myśl afrykańska, [w:] E. Mokrzycki (red.), Racjonalność i styl myślenia, Warszawa 1992, ss. 396-450.
7-8. Edmund Leach: brytyjska wersja strukturalizmu
(O) E. Leach, Kultura i komunikowanie, Warszawa 2010, „Wstęp: empiryści a racjonaliści”, ss. 5-11; rozdz. 2: „Zagadnienia terminologiczne”, ss. 12-22. rozdz. 6: „Teorie czarownictwa”, ss. 36-44; rozdz. 7: „Symboliczne uporządkowanie świata…”, ss. 45-49; rozdz. 13: „Przykłady kodowania binarnego”, ss. 75-89; rozdz. 17: „Obrzędy przejścia”, ss. 109-112.
(U) A. van Gennep, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, Warszawa 2006 (całość).
(U) E. Leach, Dlaczego Mojżesz miał siostrę?, [w:] E. Leach, D. A. Aycock, Siostra Mojżesza. Strukturalne interpretacje mitu biblijnego, Poznań 1998, ss. 49-88.
9-10. Semiotycy Tartuscy: kultura jako system semiotyczny i świat tekstów
(O) Jurij Łotman, Boris Uspienski, O semiotycznym mechanizmie kultury, (w:) Elżbieta Janus, Maria R. Mayenowa, Semiotyka kultury, Warszawa: PIW, 1977, ss. 147-170.
(U) Jurij Łotman, Zara Minc, Literatura i mitologia,
11. Modyfikacja teorii Jurija Łotmana
(O) Bogusław Żyłko, Słowo wstępne, (w:) Jurij Łotman, Kultura i eksplozja, Warszawa: PIW, 1999, ss. 7-26.
12-13. Semiotyki I, II i III generacji i teoria kultury Umberto Eco
(O) Umberto Eco, Nieobecna struktura, Warszawa: Wyd. KR,1996, ss.34-78; 123-159.
(U) Umberto Eco, Semiologia życia codziennego, Warszawa: Czytelnik, 1996, roz. „Kronika globalnej wioski”, ss. 157-229.
14. Mary Douglas: koncepcja i użycie pojęcia symbol
(O) M. Douglas, Symbole naturalne, Kraków 2004, rozdz. 4: „Siatka i grupa”, ss. 95-109.
(U) M. Douglas, Czystość i zmaza, Warszawa 2007, rozdz. 2: „Świecka nieczystość”, ss.71-81; rozdz. 3: „Obrzydliwości Księgi Kapłańskiej”, ss. 82-96; rozdz. 7: „Granice zewnętrzne”, ss. 147-62.
15. Victor Turner: teoria symbolizmu
(O) Victor Turner, Liminalność i communitas, [w:] E. Nowicka (red.) Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Warszawa 2004, ss. 240-66.
(U) Victor. Turner, Las symboli. Aspekty rytuałów u ludu Ndembu, Kraków 2007, rozdz. 1: „„Symbole w obrzędach Ndembu”, ss. 27-59; rozdz. 4: „Pomiędzy (betwixt and between): faza liminalna w rites de passage”, ss. 111-131.