Prowadząca: dr Bogna Kietlińska
Zajęcia poświęcone są wspólnemu z Uczestnikami budowaniu oryginalnego warsztatu (metod i technik) do analizy i interpretacji przekazów ikonicznych. Podstawę stanowią metody analizy zaczerpnięte zarówno z obszaru historii sztuki, jak i nauk społecznych oraz wypracowane w Katedrze Metod Badania Kultury.
Pełny opis przedmiotu:
Zajęcia są poświęcone najważniejszym metodom badania zjawisk wizualnych używanym w naukach społecznych. Analizie poddawana jest nie tylko forma i treść obrazów, ale też różnorodne praktyki społeczne związane z ich wytwarzaniem i prezentowaniem.
Przedmiotem zajęć jest nie tylko fotografia, ale także inne przekazy ikoniczne, w tym malarstwo, grafika (również użytkowa), graffiti, reklama wizualna czy też obrazy komputerowe. Poszukiwania w zakresie metod i technik są prowadzone na pograniczach dyscyplin takich jak estetyka, teoria i historia sztuki oraz socjologia i antropologia wizualna.
Forma dydaktyczna zajęć:
Przedmiot realizowany jest w formie warsztatu.
Sposób zaliczenia:
Zaliczenie na podstawie analizy wybranego przekazu ikonicznego.
Zakres tematów:
Literatura podzielna jest na obowiązkową (O) oraz dodatkową (D) do poszczególnych zajęć
1. Wprowadzenie do kursu.
Przedstawienie badań przekazów ikonicznych jako subdyscypliny antropologicznej, związanej
z estetyką, historią i teorią sztuki. Omówimy terminy podstawowe dla badań wizualnych, takie jak m.in. obraz, medium, reprezentacja, a także zastanowimy się nad różnicą pomiędzy patrzeniem a widzeniem oraz analizą a interpretacją. W dalszej części zajęć zarysujemy trzy obszary analizy przekazu ikonicznego: obszar wytwarzania obrazu, obszar samego obrazu i obszar odbiorczości, a także przedyskutujemy rolę kompetencji kulturowych i wizualnych w procesie czytania obrazów.
Lektury:
O
1) Berger J., Sposoby widzenia, Warszawa 2008, Fundacja Aletheia, ss. 7-34.
2) Belting H., Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, Kraków 2007, Universitas, ss. 11-69.
2. Wizualne wyobrażenia. Główne strategie badawcze w socjologii wizualnej a metodologia teorii ugruntowanej.
Pierwszą część zajęć poświęcimy krytycznemu omówieniu czterech głównych strategii badawczych używanych w socjologii wizualnej z użyciem fotografii: (1) fotografowanie jako podstawowe działanie badacza plus analiza materiałów wywołanych; (2) fotografie jako materiały zastane, przedstawiające określone obiekty o znaczeniu społecznym; (3) fotografie jako materiały zastane powiązane z materiałami wywołanymi, to jest z narracjami i komentarzami dokonanymi przez respondentów odnośnie pokazywanych im zdjęć; (4) użycie fotografii jako dowodu podpierającego wnioski lub jako ilustracji dla wniosków uzyskanych z badań, w których głównymi danymi empirycznymi są teksty werbalne lub liczby. W drugiej części zajęć omówimy sposób kodowania materiałów wizualnych, a następnie przećwiczymy go na konkretnych przykładach.
Lektury:
O
1) Konecki K., Wizualne wyobrażenia. Główne strategie badawcze w socjologii wizualnej a metodologia teorii ugruntowanej, [w:] „Przegląd Socjologii Jakościowej”, Tom I, Numer 1, ss. 42-63.
2) Konecki K., Wizualna Teoria Ugruntowana. Nauczanie teorii ugruntowanej przy pomocy obrazów i analizy wizualnej, [w:] „Przegląd Socjologii Jakościowej”, Tom VI, Numer 2, ss. 1-35.
D
1) Konecki K., Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa 2000, ss. 7-58.
U
2) Glaser B., Strauss A., Odkrywanie teorii ugruntowanej, Kraków 2009, Nomos.
3) Charmaz K., Teoria ugruntowana, Warszawa 2009, PWN.
4) Zakrzewska-Manterys E., Odteoretycznienie świata społecznego. Podstawowe pojęcia teorii ugruntowanej [w:] „Studia Socjologiczne” nr 1/1996.
3. Studium i Punctum.
Zajęcia będą poświęcone kategoriom studium i punctum Rolanda Barthesa z omówieniem ich użyteczności także dla innych, poza fotografią, form przekazu ikonicznego. Na koniec wykonamy ćwiczenia praktyczne z patrzenia i widzenia oraz zastanowimy się nad znaczeniem koncepcji Barthesa dla badacza społecznego.
Lektury:
O
1) Barthes R., Światło obrazu, Warszawa 1996, Wydawnictwo KR.
2) Fatyga B., Działanie obrazu. Na przykładzie przedstawień Natury w malarstwie Jagi Karkoszki, [w:] „Przegląd Socjologii Jakościowej”, Tom V, Numer 2, ss. 135-158.
D
1) Barthes R., Śmierć autora, [w:] “Teksty drugie”, 1999, nr 1-2, ss. 247-251.
2) Berger J., O patrzeniu, Warszawa 1999, Fundacja Aletheia.
3) Sontag S., O fotografii, Kraków 2009, Karakter.
U
1) Sontag S., Widok cudzego cierpienia, Kraków 2010, Karakter.
2) Sekula A., Społeczne użycia fotografii, Warszawa 2010, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
4. Poziomy analizy – od formy do treści.
Podczas zajęć szczegółowo omówimy poszczególne etapy analizy formalnej obrazu, takie jak kompozycja, perspektywa, kolorystyka, światłocień. Objaśnimy przydatne do tego typu pracy z obrazem terminy zaczerpnięte z obszaru historii sztuki. Po wprowadzeniu teoretycznym przejdziemy do pracy na wybranych przykładach.
Lektury:
O
1) Rose G., Dobre oko. Analiza obrazów przy zastosowaniu interpretacji kompozycyjnej, [w:] Tejże, “Interpretacja materiałów wizualnych”, Warszawa 2010, PWN, ss. 57-73.
5. Teoria warstw Romana Ingardena.
Zdaniem Ingardena warstwa dzieła jest niesamodzielna w tym sensie, że stanowi tylko składnik całości, jaką jest dane dzieło. Na zajęciach omówimy warstwową budowę poszczególnych dzieł (od literackiego, przez malarskie, do architektonicznego) oraz koncepcję świata w nich przedstawionego. Poruszymy także rolę odbiorcy w konkretyzacji dzieła sztuki oraz Ingardenowską kategorię spostrzeżenia estetycznego.
Lektury:
O
1) Tyszczyk A, Sztuka i Wartość. O estetyce Romana Ingardena, [w:] Ingarden R., “Wybór pism estetycznych”, Kraków 2005, Universitas, ss. XLVIII-LXVIII.
2) Ingarden R., O tak zwanym malarstwie abstrakcyjnym, [w:] Tegoż, “Wybór pism estetycznych”, Kraków 2005, Universitas, ss. 111-131.
D
1) Ingarden R., O budowie obrazu, [w:] Tegoż, Studia z estetyki, t.II, Warszawa 1958, PWN, ss. 7-111.
6. Ikonografia i ikonologia według Erwina Panofsky’ego.
Podczas zajęć zostanie omówiona koncepcja ikonologii zaproponowana przez Erwina Panofsky’ego od poziomu opisu preikonograficznego aż do interpretacji ikonologicznej. Za punkt wyjścia posłuży poddana takiej analizie sytuacja społeczna, aby następnie dokonać analogicznej analizy wybranego przekazu ikonicznego. Zajęcia zostaną zakończone krytyczną refleksją nad metodą Panofsk’yego z uwzględnieniem kierowanych pod jej tytułem zastrzeżeń.
Lektury:
O
1) Panofsky E., Ikonografia i ikonologia, [w:] Tegoż, “Studia z historii sztuki”, PIW, ss. 11-32.
7. Analiza ikoniczna Maxa Imdahla.
Max Imdahl swoją koncepcję ikoniki buduje w opraciu o krytyczną rewizję ikonologii Panofsky’ego. Ikonika próbuje nadać poznaniu perspektywę, która przynależy do medium obrazu, co oznacza, że sens produkowany jest przez strukturę obrazu, a nie poza obrazem, w sferze kultury. Podczas zajęć zostaną omówione zaproponowane przez Imdahla kolejne systemy rządzące strukturą obrazową, takie jak: system perspektywiczny (wywołujący iluzję wewnątrzobrazowej przestrzeni), system sceniczny odpowiadający za przedstawienie akcji (gesty, przedmioty, ruchy) oraz system linii pola. Po wprowadzeniu teoretycznym oraz objaśnieniu pojęć systemu linii pola oraz planimetrii, nastąpi praca na konkretnych przykładach.
Lektury:
O
1) Imdahl M., Giotto. Z zagadnień ikonicznej struktury sensu, w: Perspektywy współczesnej historii sztuki. Antologia przekładów „Artium Questiones”, red. M. Bryl, P. Juszkiewicz, P. Piotrowski, W. Suchocki, Poznań 2009, s. 111–138
2) Budzińska J., Planimetria obrazu, [w:] „SENSUS HISTORIAE”, Vol. VI (2012/1), ss. 115-132
D
1) Imdahl M., Składnia i semantyka obrazu. O ‚Karcie Setnika’ z Kodeksu Egberta Summary, przeł. Michał Haake, „Quart” 5/2 (16), 2010, s. 77-89.
8. Analiza treści – przedstawienie przykładowej metody badawczej.
Analiza treści to metoda pozwalająca zrozumieć symboliczne cechy tekstu, rozumiane jako sposób, w jaki elementy tekstu odnoszą się do szerszego kontekstu kulturowego, którego część stanowią. Celem analizy treści jest badanie tych odniesień w dowolnym zestawie tekstów w sposób powtarzalny i trafny. Podczas zajęć omówimy genezę tego typu analizy oraz kluczowe dla niej pojęcia. Zastanowimy się nad sposobami doboru próby badawczej oraz przeanalizujemy wybrane przykładu zastosowania analizy treści.
Lektury:
O
1) Rose G., Analiza treści. Opowiadanie o tym, co (sądzisz, że) widzisz, [w:] Tejże, “Interpretacja materiałów wizualnych”, Warszawa 2010, PWN, ss. 83-99.
D
1) Banks M., Analiza treści, [w:] Tegoż, “Materiały wizualne w badaniach jakościowych”, Warszawa 2009, PWN, ss. 83-90.
9. Semiologia – znak i procesy tworzenia znaczeń.
Podczas zajęć skoncentrujemy się na sposobie, w jaki obrazy tworzą znaczenia. W tym celu omówimy wypracowany przez semiologów bogaty słownik analityczny służący do opisu sposobów rozumienia znaków. Zastanowimy się także w jaki sposób konkretne przekazy wizualne wpływają na modalność odbiorczą oraz w szerszym rozumieniu – społeczną. W tym celu przyjrzymy się wizualnym przekazom reklamowym oraz zastanowimy się, jakie czynniki decydują o ich skuteczności bądź nieskuteczności.
Lektury:
O
1) Rose G., Semiologia. Obnażanie przesądów pod gładką powierzchnią piękna [w:] Tejże, “Interpretacja materiałów wizualnych”, Warszawa 2010, PWN, ss. 101-134.
D
1) Barthes R., Mitologie, Warszawa 2008, Aletheia. Eco U., Teoria semiotyki, Kraków 2009, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
U
1) Wallis M., Sztuki i znaki. Pisma semiotyczne, Warszawa 1983, PIW.
10. Piramida metafor w analizie wizualnej.
Zajęcia zostaną poświęcone możliwościom zoperacjonalizowania teorii metafory i zastosowania jej do analizy materiałów wizualnych. W trakcie warsztatu zostaną omówione dwie techniki składające się na metodę „Podwójnej piramidy metafor”: technikę warstwowego zdejmowania metafor z przekazu wizualnego oraz technikę badania konsekwencji i koherencji systemu metaforycznego obrazu.
Lektury:
O
1) Lakoff G., Johnson M., Metafory w naszym życiu, Warszawa 1988, ss. 5-123.
2) Fatyga B., Zieliński P., Tempus fugit. Analiza metafor czasu – propozycja metodologiczna, (w:) „Przegląd Socjologii Jakościowej” Tom II, nr 1, 2006, (na: http://www.qualitativesociologyreview.org/PL/volume2_pl.php).
11. i 12. Jak można badać komiks, memy i inne formy przekazu łączące słowo z obrazem? – propozycja metodologiczna
Tematem zajęć będzie analiza przekazów łączących obraz z tekstem, gdzie zarówno obraz, jak i tekst pełnią równorzędną rolę. W tym celu szczegółowo omówimy gramatykę wizualną autorstwa Gunthera Kressa i Theo van Leeuwena z uwzględnieniem jej rozbudowanego aparatu pojęciowego. Jednocześnie zastanowimy się, w jaki sposób nawiązuje ona do wybranych teorii socjologicznych oraz omówionych już podczas zajęć metoda analizy, a także czy i w jaki sposób można ją połączyć z analizą konwersacyjną.
Lektury:
U
1. Tuszyńska K., Narracja w powieści graficznej, Warszawa 2016, PWN.
13. Jak czytać MEMy – analiza dyskursu.
Punktem wyjścia dla zajęć stanie się analiza dyskursu, której przedmiot badań stanowi samodzielny przekaz wizualny oraz obraz opatrzony tekstem.. W tym celu omówimy aparat pojęciowy tego typu analizy, jej historyczne źródła oraz możliwe formy zastosowania na przykładzie MEMów internetowych.
O
1) Rose G., Analiza dyskursu I. Tekst, intertekstualność i kontekst, [w:] Tejże, Interpretacja materiałów wizualnych, Warszawa 2010, PWN, ss. 173-205.
2) Czyżewski M., Teorie dyskursu i dyskursy teorii, [w:] „Kultura i społeczeństwo”, nr 2, 2013, ss. 3-25.
U
1) Bielecka-Prus J. (red.), Metodologiczne i teoretyczne dylematy analizy dyskursu (cały tom), Horolets A., , Przegląd Socjologii Jakościowej, Tom IX, nr 1, 2013.
2) Gackowski T., Brylska K., Patera M. (red.), Memy czyli życie społeczne w czasach kultury obrazu, Warszawa 2017, Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW.
14. Interpretacja przekazów wizualnych
Zajęcia poświęcimy rozważaniom na temat sztuki interpretacji. Zastanowimy się, czym ona jest oraz jakie wiążą się z nią trudności, a następnie – pracując na wybranych przykładach – zmierzymy się z interpretacją w sposób praktyczny.
O
1) de Tolnay Ch., Las Meninas Velasqueza. Interpretacja, [w:] Witko A. (red.), Tajemnica Las Meninas, Kraków 2006, Wydawnictwo AA, ss.59-64.
2) Danto A., Interpretacja a identyfikacja, [w:] Tegoż, Świat sztuki. Pisma z filozofii sztuki, Kraków 2006, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, ss.141-157.
D
1) Danto A., Ocena i interpretacja dzieła sztuki, [w:] Tegoż, Świat sztuki. Pisma z filozofii sztuki, Kraków 2006, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, ss.159-172.
15. Przegląd interpretacji metod materiałów wizualnych – podsumowanie zajęć.
O
1) Rose G., Przegląd metod interpretacji materiałów wizualnych [w:] Tejże, Interpretacja materiałów wizualnych, Warszawa 2010, PWN, ss. 302-308.
