Prowadzący: dr Albert Jawłowski
Zajęcia poświęcone są problematyce współczesnych społeczności lokalnych wiejskich i miejskich. Pokazujemy wybrane, istotne procesy wpływające na przekształcanie się społeczności lokalnych, przywołujemy teorie i koncepcje z tego obszaru, jak również omawiamy problemy natury metodologicznej. Po omówieniu podstawowych problemów teoretycznych i metodologicznych. Przyjrzymy się problemom związanym z badaniem współczesnych społeczności lokalnych odwołując się do konkretnych przypadków zróżnicowanych kulturowo i geograficznie.
Pełny opis przedmiotu:
Etnografia, etnologia, antropologia kulturowa czy społeczna formowały się w toku badań niewielkich, przestrzennie zorientowanych społeczności ludzkich. To w lokalnych kontekstach społeczeństw i kultur wykształciły się m.in. metoda etnograficzna i klasyczne paradygmaty antropologicznej refleksji nad zebranym materiałem empirycznym. Pomnikowi „ojcowie założyciele” współczesnych badań terenowych tacy jak choćby Bronisław Malinowski czy Alfred Reginald Radclife – Brown, nigdy nie zyskaliby rangi klasyków gdyby nie kontakt ze społecznościami lokalnymi Triobrandów, Andamanów i próby uporządkowania, opisu oraz interpretacji procesów społecznych i kultury owych niewielkich grup ludzkich.
Bez społeczności lokalnej nie byłoby wymienionych dyscyplin naukowych. To właśnie ze względu na jej obecność miały one szansę zaistnieć, a potem rozwijać się rozszerzając pole swojego zainteresowania na obszary wykraczające dalece poza problematykę niewielkiej, stosunkowo zamkniętej społeczności.
Swój charakter i specyfikę zmieniała, co oczywiste, również sama społeczność lokalna. Aktualnie wspólne miejsce zamieszkania wcale nie musi wywoływać w ludziach wspólnoty pochodzenia, wspólnoty celów czy określonego obszaru zainteresowań. Przekonywanie, że podobieństwo stylu życia, związki rodzinne, relacje towarzyskie, często zawiązane jeszcze w dzieciństwie, oparte o żywe, bezpośrednie relacje nie koniecznie wynikają z tego samego miejsca urodzenia i zamieszkania z pewnością obrażałoby inteligencję Czytelnika. Mimo to nasze bycie w świecie jest doświadczane w sensie dosłownym jako konkretna obecność w konkretnych miejscach. Społeczność lokalna jest wciąż miejscem konkretnej przestrzennej i społecznej obecności człowieka. Lokalne światy to na początku XXI wieku wciąż realnie doświadczane, przeżywane i znaczące miejsca, do których należymy i które należą do nas. To poczucie zakorzenienia w przestrzeni, społeczeństwie i kulturze budzące w nas określone emocje, wspomnienia wywołujące określone repertuary znaczeń i sensów – jako takie, miejsce jest więc twardym elementem tożsamości. Oczywiście człowiek nie jest już przywiązany do jednego miejsca w którym się urodził bo tam żyli jego przodkowie i jednego, określonego procesu tożsamości danego mu raz na zawsze z uwagi na miejsce, stan czy klasę społeczną w ramach której przyszło mu żyć. Nie jest również tak, że zakorzenienie w konkretnych miejscach i związanych z nimi sieciach interakcji przeminęło wraz pojawieniem się internetu, tanich linii lotniczych, wirtualnych projektów takich jak Second Life, masowo produkowanych przez nowoczesność iluzji nieograniczonych możliwości podejmowania wyborów.
Forma dydaktyczna zajęć:
Przedmiot realizowany jest w formie konwersatorium z elementami wykładu.
Sposób zaliczenia:
Egzamin ustny
Zakres tematów:
I) Społeczność lokalna w początkach XXI wieku
Po omówieniu podstawowych, klasycznych pojęć i problemów przyjrzymy się współczesnej specyfice społeczności lokalnych w kontekście globalizacji, struktur ponadlokalnych i ponad państwowych. Postaramy się spojrzeć na lokalność nie tylko jako na obszar kształtujący spójne więzi społeczne.
1)J. Kurczewska, Robocze ideologie lokalności. Stare i nowe schematy, (w:) J Kurczewska Oblicza lokalności. Tradycja i współczesność, Warszawa 2006, ss. 88 – 129.
2)W. Kuligowski W., Antropologia współczesności. Wiele światów, jedno miejsce, Kraków 2007, ss 9 – 36.
II) Współczesna społeczność lokalna wiejska
Omówimy m.in.: strukturę społeczną wsi, wielozawodowość, migracje zawodowe, religijność wiejską, sąsiedzkość. Przyjrzymy się badaniom nad takimi społecznościami i omówimy główne problemy i dylematy metodologiczne i etyczne.
1) M. Halamska, Wieś jako przedmiot badań naukowych, (w:) Wieś jako przedmiot badań naukowych na początku XXI wieku, M. Halamska (red.), Warszawa 2011, ss.225-240.
2) M. Wieruszewska, Wieś w oczach antropologów, (w:) Wieś jako przedmiot badań naukowych na początku XXI wieku, M. Halamska (red.), Warszawa 2011, ss.169-186.
III) Współczesna społeczność lokalna miejska
Zrekonstruujemy „wyposażenie instytucjonalne” społeczności oraz scharakteryzujemy skutki procesów m.in. gentryfikacji w starych dzielnicach, rewitalizacji tożsamości i tkanki miejskiej.
1) S. Krzysztofik i in., Rewitalizacja jako proces odbudowujący tożsamość miejsca poprzez ochronę dziedzictwa kulturowego, „Studia Miejskie” 2017,nr 26, ss. 83-93.
2) A. Jadach-Sepioło, Gentryfikacja miast, „Problemy Rozwoju Miast” 2007, nr 4/3, ss. 66-79.
3) J. Śpiewak, Gentryfikacja Pragi, „Kultura liberalna” 2010, nr 91.
IV) Społeczność lokalna na pograniczach
Odwołując się do współczesnej specyfiki społeczności lokalnej postaramy się krytycznie przyjrzeć pojęciu pogranicza i jego specyfice w początkach XXI – wieku.
1)T. Zarycki, Peryferie czy pogranicza? Krytyczne spojrzenie na współczesne posługiwanie się terminem pogranicza, (w:) B. Jałowiecki, S. Kapralski (red.), Peryferie i pogranicza: O potrzebie różnorodności, Warszawa 2012.
V) Lokalna specyfika a poziomy kształtowania tożsamości jednostkowej i zbiorowej
Podczas zajęć przyjrzymy się miejscowym, regionalnym, narodowo – państwowym i ponadnarodowym formom kształtowania pamięci i tożsamości społeczności lokalnych.
1) A. Szpociński, Formy przeszłości a komunikacja społeczna (w:) A. Szpociński, P. T. Kwiatkowski (red.), Przeszłość jako przedmiot przekazu, Warszawa, 2006.
VI) Współczesna społeczność lokalna gminna. Case: Tolkmicko
Odwołamy się do historii regionu, skupimy się na procesie kształtowania tożsamości, budowaniu i konstruowaniu tradycji.
1) E. Jurkiewicz-Pilska, Zarys dziejów Tolkmicka, (w:) Społeczność lokalna w badaniu. Gmina Tolkmicko, I. Oliwińska, A. Jawłowski (red.), Warszawa 2015, ss. 15-36.
2) M.S. Szczepański, Społeczności lokalne i regionalne a ład kontynentalny i globalny, (w:) Kręgi integracji i rodzaje tożsamości. Polska, Europa, Świat, W. Wesołowski, J. Włodarek (red.) Warszawa 2005, ss.121-140
3) E. Hobsbawn, T. Ranger, Tradycja wynaleziona, Kraków 2008, ss. 9-24.
VII) Współczesna społeczność lokalna gminna. Case Tolkmicko
Omówimy problemy metodologiczne w badaniu społeczności, skupimy się na problemach związanych z pamięcią indywidualną i zbiorową w trakcie realizowania wywiadów, a także na zebranym materiale.
1) I. Oliwińska, Jawłowski, Społeczność lokalna w badaniu. Gmina Tolkmicko, Warszawa 2015.
2) P.T. Kwiatkowski, Losy rodziny a pamięć zbiorowa, (w:) Wobec przeszłości – pamięć przeszłości jako element kultury współczesnej, Warszawa 2005, ss. 234-252
3) B. Szacka, Czas przeszły, pamięć, mit, (w:) Wobec przeszłości – pamięć przeszłości jako element kultury współczesnej, Warszawa 2006, ss. 17-66; 99-146.
VIII) Współczesna społeczność lokalna gminna. Case: Kiżynga – Federacja Rosyjska, Republika Buriacja
Podczas zajęć przyjrzymy specyfice tradycyjnej społeczności półosiadłej na azjatyckim pograniczu Rosji, Mongolii i Chin. Poznamy podstawowe kategorie przywiązania przestrzennego tradycyjnej lokalnej społeczności, symboliczne i przestrzenne centra społeczności, powiązania struktury przestrzeni zamieszkania ze struktury więzi społecznej, hierarchii i autorytetu społecznego.
1) E. Nowicka, Korzenie Ałtargany sięgają głęboko. Buriaci między Rosją, Mongolią i Chinami, Kraków 2016, ss. 239 – 277.
IX) Case: Kiżynga c.d.
Współczesną społeczność lokalną pogranicza rosyjsko – mongolsko – chińskiego potraktujemy jako strukturę długiego trwania. Przyjrzymy się m.in. kulturowym i społecznym konsekwencjom kolektywizacji i rozpadu tradycyjnej społeczności lokalnej. Szczególną uwagę poświęcimy nieoficjalnym, lokalnym strategiom zachowania tożsamości społeczności. Przyjrzymy się także specyfice odtwarzania i konstruowaniu tożsamości lokalnych na przełomie XX i XXI wieku.
1) A. Jawłowski, Buddhism in Buryatia – an instrument of colonial policy or field of preserving cultural distinctivness (w:) “Etnografia Polska” LIX 2015, 175 – 193.
2) Z. Szmyt, Azja u bram. Studium nad migracjami Buriatów w Rosji, Poznań 2012, ss. 37 – 66
X) Współczesna społeczność lokalna miejska. Case: Szmulki, Warszawa
Scharakteryzujemy społeczność lokalną pod względem struktury społeczno-zawodowej (w tym działalności pozaprawnej), aktywności społecznej, kulturalnej, stosunku do przestrzeni prywatnej i publicznej oraz typowym stylom życia.
1) I. Oliwińska, Warszawskie Szmulki. Miejsce, Ludzie, Style życia, Warszawa 2008
XI) Współczesna społeczność lokalna miejska: Szmulki c.d.
Skupimy się na problemach metodologicznych – jak dobierać instrumentarium badawcze, czym ono skutkuje, jaki jest status badacza, jakie pojawiają się dylematy etyczne. Krytyczna analiza badań nad stylami życia na Szmulkach.
1) B. Fatyga (red.), Praktyki badawcze, Warszawa 2015
2) I. Oliwińska, Warszawskie Szmulki. Miejsce, Ludzie, Style życia, Warszawa 2008, ss.17-48.
XII) Współczesna społeczność lokalna miejska: Case: stary kwartał dzielnicy Sowieckiej, Ułan – Ude.
Lokalną społeczność miejską również potraktujemy jako strukturę długiego trwania. Przy okazji krótko, przyjrzymy się specyfice ekspansji imperium rosyjskiego i miasta jako elementu systemu administracyjno – kolonialnego. Pokażemy w jaki sposób wojskowo – handlowe miasteczko przekształciło się w centralną dzielnicę industrialnej stolicy autonomicznej republiki funkcjonującej w ramach Związku Radzieckiego i aktualnie Federacji Rosyjskiej. Na podstawie zmian w ramach lokalnej społeczności miejskiej omówimy m.in. specyfikę kulturową i etniczną pogranicznego miasta ze szczególnym uwzględnieniem przełomu jakim była sowiecka industrializacja miasta w XX wieku.
1)A. Jawłowski, Milczący lama. Buriacja na pograniczu światów, Wołowiec, 2016, ss. 51 – 65
XIII) Współczesna społeczność lokalna miejska: Case: Stary kwartał dzielnicy Sowieckiej c.d.
Podczas zajęć zapoznamy się m.in. ze specyfiką współczesnych migracji, problemom związanym z aktywnością kulturalną i zawodową „nowych” i „zasiedziałych” mieszkańców dzielnicy, problemami rewitalizacji historycznej części miasta oraz specyfiką prób odgórnego tworzenia tożsamości przestrzennej i kulturowej.
1) D. Jędrzejczyk, Geografia humanistyczna miasta, Warszawa 2004, ss.207 – 266.
XIV. Współczesna społeczność lokalna jako przedmiot badań. Różnorodność terenu a specyfika pracy empirycznej i interpretacyjnej. Czy zróżnicowane pola badawcze mogą generować podobne problemy badawcze?
XV. Wirtualny spacer etnograficzny po warszawskiej Pradze i starym kwartale dzielnicy Sowieckiej Ułan-Ude.