Podczas wykładu jest dokonywany przegląd dziedzin sztuki i ich teorii oraz dyscyplin w naukach społecznych, w których pojawia się kategoria stylu wraz z wieloma innymi interesującymi pojęciami, np.: „gust”, „styl poznawczy” czy też „jakość życia”. Uzyskana wiedza ma dostarczyć nie tylko obycia i erudycji, ale także pokazać jak można szukać inspiracji teoretycznej i metodologicznej dla własnych naukowych zainteresowań.
Pełny opis przedmiotu:
Wykład jest podzielony na 3 moduły: w pierwszym omawiane są klasyczne podejścia do „stylu życia” w socjologii i antropologii (T. Veblena, M. Webera, i A. L. Kroebera), w drugim zaś współczesną, socjologiczną i antropologiczną problematykę badań stylów życia w Polsce i na świecie (A. Siciński, A. Tyszka, P. Bourdieu czy A. Giddens). W trzecim module – przegląd koncepcji stylu w teoriach literatury, sztuk wizualnych, muzyki, filmu, w estetyce i dyscyplinach humanistycznych.
Forma dydaktyczna zajęć:
Przedmiot realizowany jest w formie wykładu problemowego z elementami konwersatoryjnymi. Metoda przypadków.
Sposób zaliczenia:
Egzamin ustny – 3 pytania przekrojowe obejmujące materiał omawiany podczas wykładu oraz z wymaganych lektur
Zakres tematów:
1) Pojęcie stylu i stylu życia w życiu potocznym – analiza uzusów językowych.
Ten pierwszy wykład pokazuje nie tylko w jakich kontekstach pojęcie stylu funkcjonuje w użyciach potocznych lecz także które elementy z owych potocznych konstruktów można spotkać w naukowej refleksji nad stylem.
Moduł I
Klasyczne ujęcia problematyki stylu kultury, stylu w kulturze i stylu życia
2) Styl życia w teorii klasy próżniaczej T. Veblena.
Pierwszy z klasyków: złożona, trudna do jednoznacznego sklasyfikowania teoria, częściowo już anachroniczna („długogłowi blondyni”, itp.). Ale świetny przykład analiz łączących poziom makro (cywilizacje) i mikro (analizy detali etnograficznych – łyżka, cylinder itp.). W lekturach, oprócz samego Veblena, pojawia się tu też szerzej problematyka mody, (m.in. też u Kroebera).
3) Styl życia, etos, Lebensführung i typ idealny w socjologii M. Webera.
Koncepcje stylu kultur i stylu życia tego autora są do dzisiaj podstawą refleksji socjologicznej. Podczas tego wykładu szczególny nacisk będzie położony na pojęcia: typu idealnego – propozycja rozumienia, konubium i komensalizmu oraz etosu – również w myśli następców Webera.
4) Styl życia w badaniach położenia stanowego – socjologiczna praktyka badań stylu życia. Pewien sposób odczytania Webera (krytykowany podczas wykładu) dał asumpt do ukonstytuowania się klasycznego wzorca socjologicznego badania stylów życia w związku ze strukturą społeczną.
5) Styl w kulturze i styl kultury w teorii kultury A. L. Kroebera.
To rozróżnienie stosuje się do wszystkich trzech klasyków. U Kroebera pojęcie stylu daje się analizować w systemie pojęć jego teorii kultury. Wykład jest propozycją nie tylko pewnego odczytania tej teorii, ale i dostosowania jej do współczesnych potrzeb badawczych.
Moduł II.
Współczesne teorie i badania stylu życia
6) Styl życia w ujęciu P. Bourdieu i A. Giddensa.
Jest to wykład poświęcony trendom we współczesnych ujęciach stylów życia: pierwszy z nich symbolizowany tutaj przez Bourdieu opiera się na swoistej hipertrofii teoretycznej; drugi – moim zdaniem – na regresie teoretycznym (już widać, iż będę krytykować Giddensa, ale i pierwszy autor musi być, wg mnie, w polskich warunkach odczytany krytycznie).
7) Badania stylu życia jako formy uczestnictwa w kulturze.
Omawiam tutaj zarówno teorię, jak i metodologię klasycznych już dzisiaj badań A.Tyszki. W trakcie wykładu powraca pytanie o różnice między socjologicznym i antropologicznym ujęciem stylów życia.
8) Styl życia jako autonomiczny przedmiot badań naukowych, metodologia badań.
Na przykładzie niewątpliwie najciekawszego i największego dotąd w polskich naukach społecznych przedsięwzięcia badawczego chciałabym przede wszystkim wyeksponować związki teorii z praktykami badawczymi.
9) System pojęć teorii kultury a styl życia.
Podczas ostatniego wykładu z tego cyklu przedstawiam własną propozycję teoretycznego osadzenia pojęcia styl życia w pewnym systemie wywodzącym się z tzw. kulturoznawczej (wrocławskiej) szkoły teorii kultury. Staram się również pokazać jak można (po operacjonalizacji) posługiwać się tym podejściem w badaniach.
Moduł III
Styl w refleksji nad sztuką
10) Początki stylistyki – „Retoryka” i „Poetyka” Arystotelesa.
Stylistyka jest osobnym działem teorii literatury i zarazem najstarszą subdyscypliną humanistyczną zajmującą się stylem. Nigdy dosyć przypominania źródeł, tym bardziej, iż w wymienionych dziełach do dzisiaj kryją się podstawy teorii stylu, a nawet konkretne rozwiązania praktyczne (stosowane także współcześnie – od sposobów pisania scenariuszy filmowych do rozwiązań z zakresu socjotechniki, np. w: propagandzie czy reklamie).
11) Stylistyka teoretyczna w Polsce i na świecie, socjo- i psycholingwistyka a badanie stylów mowy, badanie stylu w analizie dyskursu.
Podczas wykładu przedstawiony zostaje dorobek polskich badaczy, w tym – b. ciekawy z okresów: 20-lecia międzywojennego i lat wojny, powojennego i współczesnego. W tym m.in.: definicje stylu i ich konsekwencje, trendy badawcze w stylistyce, np. zmiana zainteresowań badaczy: od stylu w literaturze (i w języku pisanym) do stylistycznych analiz aktów mowy, dyskursów, itp.
12) Styl, maniera, gust, smak, piękno w teorii sztuki i estetyce.
Pojęcie stylu kojarzy się na poziomie potocznym najczęściej z historią (rzadziej – z teorią) sztuki. Tu jest osadzone w b. inspirującym, i często świadomie wykorzystywanym przez badaczy społecznych zasobie pojęciowym (np. w teorii P. Bourdieu, ale przecież nie tylko). W trakcie wykładu analizuję wybrane instrumentarium pojęciowe historyków, teoretyków sztuki, estetyków i myślicieli zajmujących się sztukami wizualnymi. Z drugiej strony – pojęcia używane przez badaczy sztuki także wykazują związki z systemami pojęciowymi z innych dyscyplin.
13) Styl i forma dzieła sztuki w koncepcjach H. Reada i A. Hausera.
De facto „wielkimi nieobecnymi” w tytule tego wykładu są jeszcze: Panofsky, Ortega y Gasset, Hartmann i Wölflin. Refleksja nad stylem sięga tu filozofii i teorii kultury, ale także b. konkretnych problemów praktycznej analizy przekazu wizualnego.
14) Strukturalistyczne inspiracje w badaniach stylu w sztuce – M. Porębski.
Samodzielne czytanie Porębskiego jest dosyć trudne, chociaż nie dla wszystkich więc warto samemu spróbować. Ten wykład jest dosyć typowym przykładem „przewodnika po lekturze”; ma pokazać co z extraordynaryjnego stylu strukturalistycznej analizy dzieł sztuki może być przydatne antropologowi współczesności i/lub socjologowi kultury.
15) Styl w badaniach muzyki, teatru i filmu.
W tym wykładzie łącznie zostaną omówione koncepcje stylu i przykłady analiz stylistycznych dzieł z wymienionych dziedzin sztuki. Przykłady pokazują z jak wieloma warstwami takich dzieł musi sobie poradzić badacz.
Literatura:
Obowiązkowa i dodatkowa, uporządkowana do poszczególnych bloków zajęć
Moduł I
Klasyczne ujęcia problematyki stylu kultury, stylu w kulturze i stylu
Obowiązkowa
1) A. L. Kroeber, Istota kultury, Warszawa 1973, roz. Kultura rzeczywistości, kultura wartości.
2) M. Weber, Szkice z socjologii religii, Warszawa 1984.
3) T. Veblen, Teoria klasy próżniaczej, Warszawa 1971, dowolny rozdział.
4) T. Szawiel, Struktura społeczna a grupy ethosowe. (O możliwościach ewolucji społecznej), (w:) „Studia Socjologiczne nr 1-2, 1982.
Dodatkowa
1) M. Weber, Etyka protestancka a duch kapitalizmu, Lublin 1994.
2) C. W. Mills, Białe kołnierzyki. Amerykańskie klasy średnie, Warszawa 1965.
3) M. Ossowska, Ethos rycerski i jego odmiany, Warszawa 1973.
4) S. Bednarek, O sposobach badania dziejów kultury, (w:) „Prace Kulturoznawcze” 1987, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego.
5) B. Fatyga, M. Fatyga-Malarska, Wpływ mody na styl życia, (w:) „Kultura i Społeczeństwo” 1982, nr 1.
6) F. Znaniecki, Nauki o kulturze, Warszawa 1971, roz. Wzorce i normy oraz Wzory kulturowe i systemy czynności.
7) A.L. Kroeber, Style and Civilizations, New York 1957.
8) P. Bogatyriew, Semiotyka kultury ludowej, Warszawa 1979, roz. Funkcje stroju ludowego na obszarze morawskosłowackim.
Moduł II.
Współczesne teorie i badania stylu życia
Obowiązkowa
1) A. Tyszka, Uczestnictwo w kulturze. O rozmaitości stylów życia, Warszawa 1974, cz.1.
2) A. Siciński i in., Style życia w miastach polskich, Warszawa 1983; część I i II.
3) P. Bourdieu, Reprodukcja, Warszawa 1992, wstęp i roz. 1.
4) A. Giddens, Nowoczesność i tożsamość, Warszawa 2002, roz III.
5) B. Fatyga, J. Sierosławski, Uczniowie i nauczyciele o stylach życia młodzieży i narkotykach, ss. 5-77, Instytut Spraw Publicznych 1999.
Dodatkowa
1) J. Szacki, Indywidualizm i kolektywizm. Wstępna analiza pojęciowa, (w:) A. Morstin (red.) Indywidualizm a kolektywizm, IFiS PAN 1999.
2) U. Beck, Społeczeństwo ryzyka, roz. III, Warszawa 2002.
3) H. Domański, Społeczeństwa klasy średniej, Warszawa 1994.
4) Homo eligens. Społeczeństwo świadomego wyboru, Warszawa 1999, cz. II.
5) „Kultura i Społeczeństwo” 1985, nr 2, poświęcony stylowi życia.
6) P. Bourdieu, Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, Warszawa 2000.
7) B. Fatyga, Style życia uczniów gimnazjów, (w:) B. Fatyga, J. Rogala-Obłękowska, Style życia młodzieży a narkotyki, Warszawa 2002.
Moduł III
Styl w refleksji nad sztuką
Obowiązkowa do części stylistyka
1.) M.R. Mayenowa, Styl, stylizacja, stylistyka, (w:) tejże Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka, Ossolineum 1979.
2.) M. Głowiński i in. Zarys teorii literatury, Warszawa1972, roz. Styl i kompozycja utworu oraz cz. III Elementy stylistyki.
3) P. Kisiel, Etykieta językowa a wzory kultury, (w:) J. Anusiewicz, M. Marcjanik (red.) Język a kultura, Wrocław 1992.
4) B. Sandig, M. Selting, Style dyskursu, (w:) T. A. Van Dijk (red.), Dyskurs jako struktura i proces, Warszawa 2001.
Dodatkowa
1) K. Budzyk (red.), Stylistyka teoretyczna w Polsce, Łódź 1948.
2) M. Głowiński, Style odbioru, Warszawa 1977.
3) T. Kostyrko, Oznaka, wartość, znak, (w:) J. Kmita (red.) Wartość, dzieło, sens, Warszawa 1975.
4) M. Głowiński, Poetyka i okolice, Warszawa 1992.
5) J. Lyons, Zróżnicowanie stylistyczne, dialektyczne i diachroniczne, (w:) tegoż Semantyka, Warszawa 1989, t. 2.
6) J. Anusiewicz, M. Marcjanik (red.) Język a kultura, Wrocław 1992.
7) I. Kurcz, Psycholingwistyka – Przegląd problemów badawczych, Warszawa 1976.
8) A. Szaff (red.), Zagadnienia socjo- i psycholingwistyki, Ossolineum 1980.
Obowiązkowa do części teoria i historia sztuki
1) H. Read, O pochodzeniu formy w sztuce, Warszawa 1973, wstęp+ 1 rozdział.
2) E. Panofsky, Studia z historii sztuki, Warszawa 1971, roz. o Dürerze i chłodnicy Roys-Rollsa.
3) A. Hauser,Filizofia historii sztuki, Warszawa 1970, wstęp + roz.o Wölflinie.
4) J. Białostocki, Sztuka i myśl humanistyczna, Warszawa 1966.
Dodatkowa
1) G. Kubler, Kształt czasu. Uwagi o historii rzeczy, Warszawa 1970.
2) R. Caillois, Żywioł i ład, Warszawa 1973, ostatni tekst w zbiorze.
3) M. Porębski, Pojęcie stylu w badaniach nad sztuką XIX i XX wieku, (w:) tegoż, Sztuka a informacja, Kraków 1986.
4) M. Porębski, Ikonosfera, Warszawa.
Obowiązkowa do części muzyka, teatr, film
1) J. Degler (red.), Problemy teorii dramatu i teatru, Wrocław 1988, cz. III.
2) E. Panofsky, Styl i medium w filmie, (w:) Estetyka i film, Warszawa 1972.
3) S. Żerańska-Kominek, Wprowadzenie do etnomuzykologii, Warszawa 1995; roz. 1 – 6.
Dodatkowa:
1) M. Przylipiak, Kino stylu zerowego, Gdańsk 1994.
2) D. Eleftheriotis, Poetyka wideo: technologia, estetyka i polityka, (w:) A. Gwóźdź (red.), Technologie mediów, Kraków 2001.
4) L. Bielawski, Systemowość wiedzy o tańcach ludowych. Poziomy etnochoreologii, (w:) L. Bielawski, G. Dąbrowska (red.), Taniec, rytuał i muzyka, Warszawa 1997