Prowadzące: prof. Barbara Fatyga, mgr Aleksandra Zalewska-Królak
Jest to autorski program metodologiczny mieszczący się zarówno w tradycji badań kultury materialnej człowieka, jak i w perspektywie tzw. zwrotu ku rzeczom, jaki dokonał się w ostatnich latach w humanistyce i naukach społecznych.
Forma dydaktyczna zajęć:
Przedmiot realizowany jest w formie warsztatu.
Sposób zaliczenia:
Samodzielna lub grupowa analiza wybranego przedmiotu – praca pisemna.
Zakres tematów:
I. Ulubiony przedmiot – próba opisu i zrozumienia. W trakcie tych zajęć sprawdzimy stan naszej wiedzy i niewiedzy o przedmiotach oraz spróbujemy określić rodzinę pojęć dla otoczenia materialnego człowieka.
II. Naukowe perspektywy badań rzeczy: filozoficzna, estetyczna, ekonomiczna. Wprowadzimy też i spróbujemy zoperacjonalizować pojęcia charakterystyczne dla tych perspektyw.
III. Cd. Naukowe perspektywy badań rzeczy: historia kultury materialnej, archeologia, antropologia, socjologia. Przyjrzymy się specyfice pojęć oraz omówimy tradycję (m.in.traseologia) i współczesny stan badań nad rzeczami (tzw. zwrot ku rzeczom).
IV. Powstawanie przedmiotów kulturowych (dóbr kultury) w procesie aksjosemiotycznym; zajmiemy się też miejscem rzeczy w różnych całościach kulturowych (takich jak style, konfiguracje czy warstwy).
V. Zaproponujemy autorskie podejście metodologiczne: analizę aksjosemiotyczną łączącą badanie znaczeń i badanie wartości przedmiotów.
VI. Drugi element autorskiego podejścia metodologicznego do badań rzeczy: analiza funkcjonalno-strukturalna. Przyjrzymy się takim kategoriom jak np. użyteczność, stosowność oraz temu jak tworzą one zmienne struktury funkcji.
VII. Wspólnie zbadamy wybrane przykłady przedmiotów codziennego użytku w przestrzeniach prywatnych.
VIII. Wspólnie zbadamy wybrane przedmioty codziennego użytku w przestrzeniach publicznych – tu także przetestujemy empirycznie zmienność struktur funkcji, wartości i znaczeń (np. barierek przy sejmie).
IX. Wzornictwo i design: czym są i dlaczego są ważne w życiu społecznym (zaprosimy projektanta/kę by z nim/nią o tym porozmawiać).
X. Dzieła sztuki jako przedmioty szczególne w przestrzeni prywatnej, sakralnej, muzealnej, na rynku.
XI. Ulubiony kicz i pamiątki jako przedmioty szczególne w przestrzeniach prywatnych i publicznych.
XII. Zajmiemy się wielozmysłowością w odbiorze rzeczy na przykładzie perfum, jedzenia, tkanin, książek itp.).
XIII. Przebadamy status, funkcje, wartości i znaczenia gadżetów elektronicznych, przy okazji przedyskutujemy zjawisko „postmaterialności” i kompresji funkcji.
XIV. Na przykładzie amerykańskich filmów akcji, danych z Banków Żywności itp. przyjrzymy się „śmierci rzeczy” i nowoczesnym postaciom potlaczu.
XV. W dyskusji podsumowującej warsztat zajmiemy się gustem i modami dotyczącymi przedmiotów materialnych oraz ich przemianami w obrębie ostatnich 100 lat. Spróbujemy przeciwstawić sobie trwałość i potrzebę zakorzenienia versus ruch, zmianę i potrzebę ekstremalnych doznań. Omówimy zagrożenia z tym związane – np. tzw. przebodźcowanie dzieci i jego konsekwencje.
Literatura:
1) Dorota Ławecka, Wstęp do archeologii, Warszawa: PWN, 2003, ss. 81-82,87-89,107114, 134-135,184-191.
2) Silke Meyer, Grafika w domach angielskiej middle class. Analiza pośmiertnych inwentarzy majątkowych z lat 1730-1820 (Odbiorcy, funkcja i kontekst obrazu), (w:) „Kwartalnik historii kultury materialnej, nr 3,2002.
3) Antoni Chodyński, Obyczajowość polska w świetle inwentarzy Czapskich herbu Leliwa z pierwszej połowy XVIII wieku, (w:) „Kwartalnik historii kultury materialnej, nr 1,c2003.
4) Stefan Czarnowski, Wędrówki narzędzia, (w:) tegoż, Dzieła t. I, Warszawa: PWN, 1956, ss.122-132 lub inne wydanie.
5) Marcel Mauss, Szkic o darze, (w:) tegoż, Socjologia i antropologia, Warszawa: PWN,
6) Barbara Fatyga, Szkic o konsumpcyjnym stylu życia i rzeczach jako dobrach kultury, (w:) P. Gliński, A. Kościański, Socjologia i Siciński, Warszawa: IFiS PAN, 2009.
7) Oswald Werner, Wiedza ludowa niekoniecznie rozmyta, (w:) M. Buchowski (red.), Amerykańska antropologia kognitywna, Warszawa: IK, 1993.
8) Igor Kopytoff, Kulturowa biografia rzeczy – utowarowienie jako proces, (w:) M. Kempny, E. Nowicka, Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa: PWN, 2003, ss.249-274.
9) Agata Rybus, Maciej W. Kornobis (red.), Ludzie w świecie przedmiotów. Przedmioty w świecie ludzi. Antropologia wobec rzeczy, Warszawa: Wyd. UW, 2016, część Antropologia, ss.19-88.
10) Arjun Appadurai (ed.), Social Life of Things, Cambridge, 1988.
11) Bruno Latour, Przedmioty także posiadają sprawczość, (w:) Ewa Domańska (red.), Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.
12) Beata Hoffman, Perfumy . Uwarunkowania kulturowo-społeczne, Kraków: Impuls, 2013, ss.102-118; 253-267.
13) Marek Krajewski (red.), Hand made. Praca rąk w postindustrialnej rzeczywistości, Korporacja Ha!Art, 2011.
14) Marek Krajewski, Style życia przedmiotów. Zarys koncepcji https://www.academia.edu/1978603/Style_%C5%BCycia_przedmiot%C3%B3w._Zarys_koncepcji
15) Barbara Fatyga i Zespół, Wieloźródłowy słownik kultury, hasła: Dobra ekonomiczne, Dobra kultury, Dobra konsumpcyjne, Dobra materialne, Rzeczy, Przedmiot, Znaczenia, Wartości, Funkcja, Zasoby ekonomiczne, Proces aksjosemiotyczny. http://ozkultura.pl/wszystkie-hasla