Prowadzący: dr Albert Jawłowski
Zajęcia przygotowują do zespołowej pracy badacza terenowego, a także uzupełniają wiedzę o wybrane aspekty życia tradycyjnych społeczności wiejskich, zarówno codzienne jak i odświętne. Zilustrowane będą przykładami zwyczajów i obrzędów o charakterze religijnym i/lub magicznym.
Pełny opis przedmiotu:
Podczas zajęć warsztatowych, w pierwszej części, przedstawiamy kwestie związane z przygotowaniem badacza do pracy w terenie, zbierania danych, przygotowania planu badań, opracowania narzędzia i napisania raportu z badań. Druga część zajęć poświęcona jest na omówienie trajektorii życia ludzkiego, obrzędowości codziennej i odświętnej wiejskich społeczności lokalnych. Zajęcia kończą się przedstawieniem planu badań oraz narzędzia badawczego.
Forma dydaktyczna zajęć:
Przedmiot realizowany jest w formie warsztatu.
Sposób zaliczenia:
Egzamin – przedstawienie raportu z badań terenowych
Zakres tematów:
1.Zagadnienia wprowadzające, omówienie podstawowych pojęć.
Kilka słów przypomnienia na temat specyfiki etnografii, antropologii kultury, antropologii społecznej, etnologii (cechy wspólne, różnice ujęć dyscyplinowych itp.). Początki polskich badań etnograficznych (XIX wiek do początku XX wieku – od romantycznej fascynacji kulturą „ludu” poprzez modę na „wycieczki krajowidzów” do początków profesjonalnej etnografii). Pojęcia wspólnoty i stowarzyszenia w ujęciu Ferdianda Tőnniesa. Omówienie cech i definicji pojęć: grupa lokalna i społeczność lokalna. „Nieterytorialne” ramy współczesnych wspólnot powstających wokół ludyczności, stylów życia, itp.
1) Z. Libera, Lud ludoznawców: Kilka rysów do opisania fizjognomii i postaci ludu naszego czyli etnograficzna wycieczka po XIX wieku, (w:) A. Posern – Zieliński (red.), Etnologia polska między ludoznawstwem a antropologią, Poznań, 1995.
2) A. Posern – Zieliński, Grupa Lokalna, (w:) Staszczak Z. (red.) Słownik etnologiczny. Terminy Ogólne, Warszawa – Poznań, PWN, 1987, ss. 149 – 150.
2. Charakterystyka pojęć kultura ludowa, kultura chłopska, kultura tradycyjna, społeczność tradycyjna. Folklor – etymologia terminu, zakres znaczenia, rozróżnienie znaczenia potocznego i naukowego. Funkcje folkloru. Przegląd stanowisk badawczych, tradycje badań; specyfika polskiej tradycji folklorystycznej (orientacja etnograficzna i literaturoznawcza). Omówienie pojęć folklorystyka, folkloryzm, sztuka ludowa. Krytyczna refleksja nad pojęciami.
1) Szyjewski, Charakterystyka społeczności tradycyjnych, (w:) tegoż Etnologia Religii, Kraków 2008.
2) W.J. Burszta, Etnografia ludowości, (w:) Kultura ludowa. Teorie – Praktyki – Polityki (red.) B. Fatyga, R. Michalski, Warszawa, 2014
3. Źródła do badań wspólnot lokalnych
Podczas zajęć omówimy różne kategorie danych zastanych (m.in.: pisane, ikonograficzne, liczbowe, archiwalia, przedmioty) wraz z miejscami ich gromadzenia. Zwrócimy uwagę na problemy z jakimi można się spotkać w poszukiwaniu danych oraz ich interpretowaniu.
1) A. Sułek, Ogród metodologii socjologicznej, Warszawa 2002, ss.103-147.
2) B. Kopczyska-Jaworska, Metodyka etnograficznych badań terenowych, Warszawa-Łódź 1971, ss. 89-95, 98-104.
4. Źródła do badań wspólnot lokalnych
Zajmiemy się kategoriami danych tworzonych przez badacza (m.in.: notatki z obserwacji, fotografie, szkice, zarejestrowana wypowiedzi) wraz ze sposobami poprawnego wytwarzania i weryfikowania.
1) B. Kopczyska-Jaworska, Metodyka badań terenowych, Warszawa-Łódź 1971, ss. 36-117.
2) J. Adamczewski, Antropologiczne spojrzenie na kulturę materialną, (w:) A. Posern-Zieliński (red.), Etnologia polska między ludoznawstwem a antropologią, Poznań 1995.
5. Techniki w badaniach etnograficznych
Omówimy rodzaje obserwacji wykorzystywanej podczas pracy terenowej oraz sposoby rejestrowania danych. Ustalimy elementy składowe dziennika badacza i porozmawiamy o jego zaletach i wadach.
6. Techniki w badaniach etnograficznych
Scharakteryzujemy sposoby zbierania wypowiedzi (rozmowa swobodna, wywiady), zastanowimy się nad problemami pojawiającymi się w trakcie prowadzenia wywiadów.
1) M. Hammersley, P. Atkinson, Metody badań terenowych, Poznań 2000, ss. 181-210.
2) K. Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa 2000, ss.145-168.
3) A. Wyka, Badacz społeczny wobec doświadczenia, Warszawa 1993, ss. 20-31;120-123.
7. „Być tam pisać tu” o typach relacji z badań etnograficznych
Porozmawiamy o klasycznych relacjach z interioru, a także o katalogu cech jakimi powinien się charakteryzować badacz terenowy. Przedyskutujemy również etapy prowadzenia badań.
1) J. Clifford, O autorytecie etnograficznym, (w:) „Polska Sztuka Ludowa” 1995, nr 3/4; lub (drugie źródło) tegoż, Kłopoty z kulturą, Warszawa 2000 ss. 29-63.
2) K. Kaniowska, Opis – klucz do rozumienia kultury, Łódź 1999, ss. 49-83, 147-177.
3) Cz. Robotycki, O banalizacji tekstów w etnografii, (w:) A. Posern-Zieliński (red.), Etnologia polska między ludoznawstwem a antropologią, Poznań 1995.
8. Charakterystyka regionu i terenu badań
Zespoły badawcze zaprezentują zebrane dane zastane na temat terenu oraz lokalnej społeczności.
9. Czas odświętny i czas codzienny
Podczas zajęć zastanowimy się nad tym czym jest jakościowe pojmowanie czasu a czas „ilościowy”. Czas jako zjawisko społeczne. Związki czasu i przestrzeni. Związki czasu i przestrzeni w ujęciu przedstawicieli francuskiej szkoły socjologicznej. Czas mityczny, związki czasu i przestrzeni, święta przestrzeń w ujęciu Mircei Eliadego. Wybrane przykłady znaczenia przestrzeni w opowieści mitycznej.
1) M. Eliade, Mit wiecznego powrotu, Warszawa, 1998.
2) E. Mieletinski, Poetyka mitu, Warszawa, 1981, ss. 213 – 220.
10. Przestrzeń w rozumieniu wspólnot lokalnych – obraz świata i jego mieszkańców
Zajmiemy się problematyką przestrzeni, a zwłaszcza, tym jak odczuwano i rozumiano przestrzeń, co ją porządkowało, jaki był przestrzenny obraz świata, jak się dzielił i jakie istoty go zamieszkiwały.
1) Y.F. Tuan, Ciało, relacje międzyludzkie, relacje przestrzenne (w:) A. Mencwel (red.) Antropologia kultury. Wybór tekstów, Warszawa, 2005.
11. Obrzędy, święta. rytualne aspekty cyklów życia
Podczas zajęć przyjrzymy się m.in. definicji rytuału Richarda Schechnera). Omówimy i zdefiniujemy pojęcia obrzęd przejścia, struktura obrzędu przejścia w klasycznym ujęciu Arnolda Van Gennepa. Zdefiniujemy pojęcie święta.
1)A. Van Gennep, Obrzędy przejścia, Warszawa 2005.1)A. Van Gennep, Obrzędy przejścia, Warszawa 2005.
12.Struktura dramatu społecznego w ujęciu Victora Turnera
Przyjrzymy się również relacji między strukturą mitu inicjacyjnego (m.in. w ujęciu Władnimira Proppa i Josepha Campbella), bajką, eposem a strukturami procesów zmian społecznych.
1)V. Turner, Czy istnieją uniwersalia widowiskowe w micie, rytuale i teatrze, (w:) „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 2002, nr 3 – 4.
13. Swój i obcy jako kategorie tożsamościowe; granice wspólnoty
Zajmiemy się rozważaniami jak tradycyjne wspólnoty wiejskie rozumiały swojskość i obcość, omówimy cechy charakterystyczne „obcego”, m.in.: jego wygląd, płeć, narodowość, religię, pochodzenie i pozycję społeczną czy wykonywany zawód. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż w badanej społeczności lokalnej my także będziemy jedną z kategorii obcych.
1) Z. Benedyktowicz, Portrety obcego. Od stereotypu do symbolu, Kraków 2000.
14. Omówienie narzędzia badawczego
Przedyskutujemy plan badań oraz narzędzie badawcze przygotowane przez zespoły. Ustalimy strukturę raportu z badań terenowych.
15. Przygotowanie do prezentacji wyników badań terenowych
Podczas zajęć omówimy na przykładach elementy prezentacji wyników z badań terenowych.