Szczegółowe wymagania przekazują w stosownej chwili prowadzący zajęcia. Warto jednak uczulić Państwa na kilka kwestii:
1) praca pisemna, (niezależnie od objętości, ale w szczególności dotyczy to tzw. prac na stopień) zawsze powinna na wstępie zawierać jasno sformułowany problem, którym Autor/ka się zajmuje, ujawnione założenia, które czyni oraz wyprowadzone z nich: hipotezę(y) i pytanie(a) badawcze; (o innych typach prac można się więcej dowiedzieć z przedmiotu „Komunikowanie wyników badań: prezentacje, referaty i inne formy pisarstwa naukowego”
1a) w szczególności, przygotowując się do pisania i w jego trakcie warto zwracać uwagę na założenia, które pochodzą z zasobów tzw. wiedzy podręcznej[1]czyli takie, które można opisać jako: każdy wie… więc po co to mówić… albo: to dla mnie zbyt oczywiste… banał… Symboliczni Interakcjoniści nauczyli nas,że w tych często na co dzień nieuświadamianych założeniach czają się rzeczy dziwne i interesujące; warto się nad nimi pozastanawiać;
2) aby nie uronić ważnych aspektów pytań i hipotez warto wykonać drobny eksperyment myślowy: sformułowane w określony sposób hipotezy i pytania odwrócić by sprawdzić czy przypadkiem nie otworzy to nowych i/lub ciekawszych możliwości poznawczych; (tu np. mogłabym przewrotnie zapytać: a czy takie odwrócenie też czegoś mi nie zamknie, nie usunie z pola uwagi?);
3) streszczanie lub omawianie poglądów innych autorów powinno służyć przedstawianiu poglądów własnych – nie może zastępować własnego stanowiska autora pracy; jeśli nie ma dyskusji z omawianym dziełem oraz autor/ka nie pokazuje po co bierze od innych pojęcia lub metody – nie warto streszczać; lepiej podumać na własną rękę;
4) proszę uważać przy „pożyczaniu” pojęć i metod: jeśli stosujemy w naszej pracy zabiegi triangulacyjne to musimy uważać na kontekst: wbrew pozorom nie wszystko można ze wszystkim łączyć – niektóre teorie wykluczają się już na poziomie założeń, więc pojęcia z nich czerpane także zwykle są trudno uzgadnialne lub nieuzgadnialne w ogóle;
4a) ważną czynnością w przypadku prac empirycznych relacjonujących badania jest dopilnowanie by pojęcia wykorzystane w samych badaniach zostały odpowiednio zoperacjonalizowane;
5) jeśli wprowadzamy modyfikacje do istniejących już definicji, sposobów rozumienia pojęć lub do metod – musimy to jasno zaznaczyć, żeby czytelnik się orientował co jest naszą myślą, a co nie naszą (wypełnieniu tego wymogu służą też podane tutaj zasady cytowania: por. standard formalny prac pisemnych;
6) język humanistyki (i nauk społecznych) jest – jak wiadomo – nieuleczalnie „zainfekowany” przez język naturalny (a obecnie przez potoczne odmiany języka) proszę świadomie decydować, które pojęcia wymagają definicji i je definiować lub podawać definicje przyjęte za innymi autorami!
6a) warto też zwracać uwagę na sposób formułowania myśli; ideał, do którego dążymy to pisać „mądrze, jasno i pięknie”[2]; proszę unikać języka zbyt fajnego, luzackiego i publicystycznego; a z drugiej strony – zbyt kostycznego i naszpikowanego quasi-naukowymi zwrotami;
7) proszę także zwracać uwagę na fakt, że takie pojęcia, jak np.: postawa lub motyw, powszechnie używane w naukach społecznych, mają swoje definicje i konteksty teoretyczne więc nie należy ich używać tak, jakby należały do sfery potoczności;
8) jeśli w pracy opisujemy własne badania (również teoretyczne) obowiązuje nas przedstawienie ich metodologii; nawet jeśli używaliśmy tylko prostego porównywania tekstów trzeba pokazać jak to robiliśmy; zasada jawności warsztatu obowiązuje nas bezwzględnie;
9) każda praca pisemna, nawet najmniejsza, powinna zawierać refleksję Autora(ów) na temat przedstawionych w niej tez, metod, uzyskanych wyników; można to zrobić np. w końcowej części tekstu;
10) początkującym Autorom warto polecić zasadę DIVIDE ET IMPERA, co w tym wypadku dotyczy dzielenia większego tekstu na mniejsze fragmenty narracyjne, nad którymi łatwiej zapanować;
10a) mniejsze fragmenty tekstu, poświęcone jakiejś jednej kwestii, powinny powtarzać kompozycję całości: czyli powinny być zorganizowane od problemu (pytania, konkretnego wyniku) do wniosku lub podsumowania; generalnie: poszczególne fragmenty sprawozdawcze powinny kończyć się konkluzjami oraz wskazaniem co z nich wynika dla dalszego wywodu;
11) w pracy mającej charakter sprawozdania (raportu) z badań empirycznych używając teorii (lub tworząc ją), jesteśmy zobowiązani do pokazania jak ta teoria (lub poszczególne pojęcia) „pracują” w naszym materiale empirycznym; ozdabianie np. prac magisterskich rozdziałami teoretycznymi, które są pisane tylko dlatego, że tak należy nie ma żadnego sensu; jeżeli zatem piszemy na początku standardowy rozdział teoretyczny, to w trakcie i na końcu musimy pokazać do czego nam to posłużyło;
12) z poprzednim punktem jest związana sprawa wykorzystanej w pracy literatury przedmiotu (lub bibliografii); współcześnie jest niemożliwe (i raczej niecelowe przy masowej produkcji tekstów naukowych za punkty) by sporządzać kompletne zestawy lektur na dany temat (bibliografie); zamiast się na to silić proszę uważnie dobierać sobie literaturę tak, by jak najlepiej obrazowała ona Państwa problem badawczy i jego ważne konteksty;
12a) co zrobić jeśli na dany temat nie ma dobrej literatury przedmiotu lub jest bardzo nieliczna? (Co zdarza się częściej niż można byłoby przypuszczać); proszę się nie obawiać ujawnienia tego stanu rzeczy; skądinąd jest to dobry wskaźnik rzeczywiście oryginalnego i eksploracyjnego charakteru naszej pracy;
12b) zawsze warto poszukać interesującego nas pojęcia, teorii, a nawet podejścia badawczego również w innych dyscyplinach; najpierw zawsze należy zwrócić się do filozofów i do dyscyplin, z których dane pojęcie, teoria lub podejście źródłowo pochodzi;
13) chciałabym zwrócić też Państwa uwagę na fakt, że zarówno style narracji naukowej, jak i metody komponowania prac naukowych są obecnie bardzo zróżnicowane, co nam się akurat podoba i co – jako zespół prowadzący zajęcia dopuszczamy – wobec tego trzeba umiejętnie z tego rodzaju wolności korzystać: przede wszystkim niestandardowe sposoby budowania tekstu naukowego muszą w dalszym ciągu respektować zasady:
– przejrzystego uporządkowania i zamykania wątków;
– logicznej argumentacji;
– jawności warsztatu;
– poprawności formalnej!
wyjaśnijmy jeszcze co to znaczy standardowy i niestandardowy tekst, przykładowo TYPOWY TEKST PRACY MAGISTERSKIEJ lub innej większej pracy na stopień, tzw. empirycznej, jest zbudowany następująco:
– różne oświadczenia, abstrakt, słowa kluczowe, strona tytułowa, itp.; wzory znajdują się pod adresem: http://www.isns.uw.edu.pl/pliki/regulaminy_zarzadzenia/informacje-dla-dyplomantow.pdf
właściwy tekst winien być skomponowany następująco:
– WSTĘP, w którym postawiony jest problem badawczy, zasygnalizowane jest podejście Autora/ki (np. paradygmat, w którym praca jest pisana, teorie i metodologia, na których się opiera) oraz przedstawiona jest skrótowo zawartość pracy czyli treść poszczególnych rozdziałów;
CZĘŚĆ PIERWSZA obejmuje z reguły:
– ROZDZIAŁ TEORETYCZNY, w którym omawia się podjęty problem badawczy oraz – krytycznie – stan wiedzy na jego temat, formułuje się przyjęte założenia, przedstawia się teorie i pojęcia używane w pracy (por. wyżej pkty 3-6); dyskutuje ich wady i zalety z punktu widzenia potrzeb Autora(ki); w konkluzji powinno się znaleźć jasno wyłożone własne podejście teoretyczne do problemu badawczego;
– ROZDZIAŁ METODOLOGICZNY, w którym przedstawione jest podejście metodologiczne oraz metody i techniki badawcze odnoszące się do faz:
- zbierania materiałów,
- ich analizy,
- interpretacji wyników;
w pracach empirycznych dodatkowo muszą być dokładnie opisane:
- próby badawcze (ludzi i/lub tekstów i/lub obrazów),
- warunki realizacji badania (czas, miejsce)
- uwagi dotyczące wad i zalet przyjętego podejścia metodologicznego, trudności i ograniczeń zrealizowanego badania;
CZĘŚĆ DRUGA pracy obejmuje:
przedstawiony w uporządkowany sposób w kolejnych rozdziałach i/lub podrozdziałach materiał badawczy czyli analizę i interpretację zebranych danych; każdy rozdział i podrozdział powinien kończyć się jakąś cząstkową konkluzją i zarazem pokazywać co dany fragment pozwala ustalić, a czego nie udało się potwierdzić lub dowiedzieć, na jakie pytania badawcze już można odpowiedzieć i jak to, co napisaliśmy dotąd ma się do dalszych wywodów;
CZĘŚĆ TRZECIA to zakończenie pracy:
powinno ono zawierać przede wszystkim wnioski – zarówno teoretyczne, jak i metodologiczne, a zatem wyniki skonfrontowane z teorią i metodologią badania; ważne by NIE powtarzać tu mechanicznie konkluzji cząstkowych, lecz by odnieść się przede wszystkim do ustaleń z rozdziału teoretycznego i metodologicznego pracy;
w tej części mieszczą się też ANEKSY (w których np. pokazujemy wzory narzędzi i wszelkie dodatkowe materiały empiryczne, np. zdjęcia) oraz ZESTAWIENIE MATERIAŁÓW wykorzystanych w pracy, takich jak literatura fachowa, strony internetowe; prasa, teksty prawne itp.
TYPOWY TEKST PRACY TEORETYCZNEJ
winien być zbudowany podobnie, z tym, że materiałem badawczym (analitycznym) są tu teksty a nie empiria;
PRZYKŁADOWE WARIANTY KOMPOZYCJI NIESTANDARDOWEJ
Jest ich wiele – wskażę dwa:
- a) w pierwszym wariancie, narracja w poszczególnych rozdziałach jest budowana od założeń, hipotez i pytań, przez analizy wyników (faktów, procesów lub tekstów) do ustaleń teoretycznych (własnych lub przywoływanych cudzych); rozdziały grupują kolejne tematy opracowane w badaniu, stanowiąc swego rodzaju względnie autonomiczne całości; na początku lub na końcu pracy trzeba jednak zbudować dla tych wywodów wspólną ramę;
- b) w drugim wariancie, założenia, hipotezy, pytania, pojęcia i metody i wyniki są wplatane w tekst przy okazji omawiania kolejnych zagadnień, które praca podejmuje; nadrzędna jest tu opowieść – to trudny ze względu na swój paraliteracki charakter podgatunek pisarstwa naukowego, zwłaszcza w pracach na stopień, ale… jeśli ktoś się czuje na siłach, dlaczego nie…
[1] Peter Berger, Thomas Luckmann, Społeczne tworzenie rzeczywistości, Warszawa: PIW, 1985,
[2] Jan Szczepański na seminarium w Towarzystwie Przyjaciół Pamiętnikarstwa o pewnym raporcie młodych badaczek, (1987)